Η προστακτική

1. Κατερίνα, άνοιξε το παράθυρο, σε παρακαλώ. (ανοίγω)

2. Σηκωθείτε! Σε λίγο θα έρθει το σχολικό λεωφορείο. (σηκώνομαι)

3. Ρίξε σε ένα μπολ το βούτυρο και τα αυγά και ανακάτεψέ τα. (ρίχνω/ ανακατεύω)

4. Πλένετε τα χέρια σας πριν το φαγητό. (πλένω)

5. Μην τρέχετε γρήγορα! (τρέχω)

Δραστηριότητα: Απαντώ στις παρακάτω ερωτήσεις.

Με ποια πρόταση δίνουμε μια εντολή;

Με ποια πρόταση δίνουμε μια συμβουλή;

Με ποια πρόταση απαγορεύουμε κάτι;

Με ποια πρόταση δίνουμε μια οδηγία;

Με ποια πρόταση εκφράζουμε μια παράκληση (< παρακαλώ) ;

Σε ποιο πρόσωπο είναι τα ρήματα; Είναι στο α΄ (εγώ/ εμείς), στο β' (εσύ/ εσείς) ή στο γ' (αυτός/ αυτοί);

Πώς ονομάζουμε την έγκλιση που εκφράζει όλα τα παραπάνω και σχηματίζεται έτσι; Γνωρίζετε;

Προστακτική< προστάσσω, εξηγούμε την ετυμολογία της λέξης...

1. Ανοίξτε τα βιβλία σας στη σελίδα 40. (ανοίγω)

2. Λύνε με προσοχή τις ασκήσεις. (λύνω)

3. Μη φας όλο το γλυκό. (τρώω)

4. Γράψε την ορθογραφία τρεις φορές. (γράφω )

5. Πρόσεχε τα αυτοκίνητα, κάθε φορά που περνάς απέναντι. (προσέχω)

6. Μην τρέχετε γρήγορα στον διάδρομο!(τρέχω)

7. Μη ντύνεσαι επίσημα.(ντύνομαι)

Δραστηριότητα 1. Απαντώ στις παρακάτω ερωτήσεις.

Με ποιες προτάσεις θέλουμε να γίνει κάτι μια φορά ή για ορισμένες φορές; (συνοπτική όψη)

Με ποιες προτάσεις θέλουμε να γίνει κάτι συνέχεια ή για πολλές φορές; (εξακολουθητική, μη συνοπτική όψη).

Δραστηριότητα 2.

Παρατήρησε τις προστακτικές... Ποια θεωρείς ότι ταιριάζει καλύτερα σε κάθε πρόταση;

Πότιζε/ πότισε κάθε μέρα τα λουλούδια. (ποτίζω)

Πότιζε/ πότισε τα λουλούδια το απόγευμα.

Παίρνε/ πάρε πάντα φρέσκα φρούτα . (παίρνω)

Παίρνε/ πάρε αύριο φρέσκα φρούτα από τον μανάβη.

Μη δίνετε / δώσετε γλυκά στα παιδιά συχνά. (δίνω)

Μη δίνετε/ δώσετε σοκολάτα στα παιδιά μετά το φαγητό.

Ντύσου γρήγορα! (ντύνομαι)

Εξηγούμε για ποιους λόγους είναι κατάλληλη η μία από αυτές. Στηρίζουμε την άποψη μας.

Ποιες προστακτικές είναι συνοπτικής όψης ή απλώς συνοπτικές προστακτικές; ( προστακτική αορίστου)

Ποιες προστακτικές είναι εξακολουθητικής όψης ή απλώς εξακολουθητικές προστακτικές; (προστακτική ενεστώτα)

Με τι μοιάζει στον σχηματισμό της η εξακολουθητική προστακτική;

Και συνεχίζουμε ...

Προσέξτε άλλη μια φορά τα ρήματα των παρενθέσεων στα παραπάνω παραδείγματα. Ποια είναι η κατάληξή τους; Σε ποια φωνή ανήκει το καθένα; Στην ενεργητική ή στην παθητική; Πού τονίζονται στο α' πρόσωπο; Θυμάστε σε ποια συζυγία ανήκουν;

Ανοίξτε πάλι τη γραμματική για να δούμε το σχηματισμό της προστακτικής των ρημάτων αυτής της κατηγορίας .

Σχηματίστε τις εξακολουθητικές και συνοπτικές προστακτικές των παρακάτω ρημάτων για όλα τα πρόσωπα.

1. Προσθέτω

2. Αφήνω

3. Βάζω

4. Πλάθω

5. Κρύβομαι

Μετά πείτε προτάσεις χρησιμοποιώντας κάθε προστακτική.

Παράδειγμα:

Λύνω (α' συζυγία/ ενεργητική φωνή)

• Εσύ λύνε, μη λύνεις / Εσείς λύνετε, μη λύνετε (εξακολουθητική προστακτική/ προστακτική ενεστώτα)

• Εσύ λύσε, μη λύσεις/ Εσείς λύστε, μη λύσετε (συνοπτική προστακτική/ προστακτική αορίστου)

Ντύνομαι (α' συζυγία/ παθητική φωνή)

• Εσύ ντύσου, μη ντυθείς/ Εσείς ντυθείτε, μη ντυθείτε (συνοπτική προστακτική/ προστακτική αορίστου)

Σημείωση: Πολλές γραμματικές (όπως η γραμματική του Τριανταφυλλίδη και εκείνη του γυμνασίου) δίνουν και τύπους εξακολουθητικής προστακτικής στην παθ. φων μέσα σε παρένθεση και με την υποσημείωση ότι δεν χρησιμοποιούνται συχνά. Το θέμα είναι ότι μπορεί αυτοί οι τύποι να συναντώνται σε κάποια κείμενα, αλλά η ίδια η γλώσσα τους έχει αποβάλει από τον προφορικό λόγο, άρα δεν καλύπτουν τις επικοινωνιακές ανάγκες των ομιλητών. Άρα... σε λίγα χρόνια υπάρχει περίπτωση να μη τους συναντάμε καθόλου στις νέες γραμματικές.

Συγκεκριμένα:

Εσύ (ντύνου) / Εσείς (ντύνεστε) (εξακολουθητική προστακτική/ προστακτική Ενεστώτα)